Willem Barentsz lijkt op Jacob van Heemskerck
Het standbeeld van Willem Barentsz op Terschelling, in 1996 onthuld door Prinses Margriet, stelt niet Nederlands meest befaamde zeeheld voor, maar diens compagnon Jacob van Heemskerck. Deze onthutsende conclusie trekt Diederick Wildeman in de onlangs verschenen publicatie Koersvast: Vijf eeuwen navigatie op zee. Wildeman is bibliothecaris zeevaartkunde bij het scheepvaartmuseum in Amsterdam. Hij schreef een aantal boeken en artikelen over Nederlandse zeevaarders.
Het gedenkteken in Formerum toont een schrijvende figuur aan een tafel. Daarin is verbazingwekkend duidelijk Van Heemskerck te herkennen, zoals de negentiende-eeuwse historieschilder Christoffel Bisschop hem op een beroemd geworden werk uitbeeldde. Het bewuste schilderij toont twee zeevaarders die hun tocht om de noord voorbereiden.
"Uit de afbeelding wordt duidelijk hoe Bisschop de verhouding tussen het tweetal zag", schrijft Wildeman. "De voornaam geklede Jacob van Heemskerck, leider van de expeditie, maakt aantekeningen, zittend aan een tafel. Willem Barentsz, gekleed zoals de schilder zich een echte zeebonk voorstelt - in een soort visserskostuum - wijst op een kaart van de poolstreken."
Van het schilderij is een groot aantal reproducties gemaakt. "Zo'n afbeelding moet ook beeldhouwer Frans Ram in handen hebben gehad toen hij het bronzen beeld van de zeeheld vervaardigde, dat sinds 1996 in Formerum staat", aldus de auteur. "En door dit misverstand beschikt Barentsz' geboorte-eiland nu over een beeld van Jacob van Heemskerck."
Frans Ram, de kunstenaar die destijds in opdracht van de Stichting Willem Barentsz-herdenking het monument vervaardigde, is zich van geen kwaad bewust. "Ik ken dat schilderij niet. Alles wat je maakt is fantasie. Dat beeld heb ik verzonnen." Als Ram zich al heeft gebaseerd op afbeeldingen, zijn het de kopietjes van gravures die de organisatoren hem aanreikten. "Je krijgt vervolgens de vrijheid om een bepaald effect te bereiken." De beeldhouwer heeft Barentsz bewust niet uitgebeeld als een stoere zeeman. "Ik wilde meer zijn intellectuele kant benadrukken."
Gerald de Weerdt van het museum 't Behouden Huys op West-Terschelling moet smakelijk lachen om de passage in het boek. "Het schilderij van Bisschop is een romantische impressie, die ver van de werkelijkheid staat", stelt hij. De conservator vindt dat het dan ook absoluut niet als informatiebron kan dienen. "Men was in die tijd – het doek is in 1860 vervaardigd – bijvoorbeeld niet op de hoogte van de kledij en de meubels van 150 jaar geleden".
Er zijn uit de zeventiende eeuw wel twee portretjes van Willem Barentsz bekend die enige gelijkenis met de zeeman zouden vertonen. De Weerdt: "Er leefden toen immers nog mensen die Barentsz hebben gekend of de verhalen uit overlevering wisten." Volgens de conservator komt het gezicht van Barentsz, zoals Ram dat heeft uitgebeeld, overeen met die portretten. Daar mag echter ook weer niet teveel waarde aan worden toegekend, want portretten uit die tijd werden op een primitieve, uniforme manier weergegeven, verklaart De Weerdt. "Een soort cliché beeld; allemaal hetzelfde koppie."
We zijn gefopt, vindt Jan van Dieren uit Formerum. De amateur-historicus lacht evenwel stiekem in zijn vuistje. Hij ageerde destijds tegen de oprichting van het gedenkteken, omdat nooit is bewezen dat Willem Barentsz Terschellinger van geboorte was. "Geschiedvervalsing", noemde Van Dieren dat destijds. De schrijvers van Koersvast delen zijn mening.
.jpg)
