Harlingen
Friesland
Waddenpromenade
|
De Held van Haarlem - 'Hans Brinker' ('t Jonkje)
Abusievelijk gezien als de naam van het legendarische naamloze jongetje dat een overstroming voorkwam door zijn vinger in een gat in de dijk stoppen. In Amerika vaak Peter van Haarlem genoemd
|
Johan Jorna
1962
|
Beschrijving
Beeldje van een jongen met een vinger tegen de 'dijk' op een betonnen structuur, die de dijk voorstelt.
In 1950 kreeg "Hans Brinker een standbeeld in Spaarndam, het Harlingse standbeeld volgde in 1962. De geschiedenis daarvan is als volgt: Voor z'n film De zaak M had Bert Haanstra in 1960 zo'n beeldje nodig, en de oud-Harlinger Jorna maakte het beeldje in gips. De film flopte en Jorna bood het beeldje - maar dan gegoten in brons - aan Harlingen aan. Later is hem nog gevraagd een een kopie van het beeldje te maken voor het hoofdkantoor van MacDonald's in Illinois.
Kunstenaar
De Held van Haarlem
De naamloze Held van Haarlem is een jongetje dat een overstroming voorkwam door zijn vinger in een gat in de dijk stoppen. Dit verhaal is gebaseerd op een vroeg-19de-eeuwse Franse anecdote, die voor het eerst gedrukt is in 1821. Twee Franse schrijvers hebben het verwerkt in een verhaal voor kinderen: Léon Gozlan in 1839 met 'Le petit Hollandais' en Eugénie Foa (geb. Rodriguès-Henriques, 1796-1852) met 'Le petit éclusier', dat in 1848 gepubliceerd in Les soirées du vieux chàteau. Gozlans verhaal is vergeten, maar dat van Foa in 1850 in het Engels vertaald en verscheen daarna in tientallen bewerkingen, vooral in de Verenigde Staten. Een van de bekendere versie is de navertelling er van in Hans Brinker or The Silver Skates (1866) van de Amerikaanse schrijfster Mary Mapes Dodge (1831-1905). In dit boek, dat een tamelijk ingewikkelde verhaallijn heeft, komt een Engelse jongen voor die in Nederland logeert. Een van de hoofdstukken beschrijft zijn belevenissen in Nederland en tegelijk wat er gebeurt met zijn broertje en zusje in Engeland. Die zitten op school, waar uit een leesboek het verhaal van de Held van Haarlem voorgelezen wordt. Vooral in Nederland wordt vaak gedacht dat Hans Brinker zelf de Held van Haarlem was, maar dat is niet juist. Een tweede in Amerika bekende navertelling is het gedicht 'The Leak in the Dyke' van Phoebe Cary uit 1868. Cary gaf de jongen een naam: Peter. In Amerika wordt hij daarom vaak 'Peter van Haarlem' genoemd.
Het is geen oud Nederlands volksverhaal. In Nederland is het pas bekend geworden in de vertaling van Dodge's boek door P.J. Andriessen uit 1867. In 1954 herschreef de Nederlandse schrijfster Margreet Bruijn nogmaals het oude verhaal als Hannes Brinker, of De zilveren schaatsen. Zij laat het verhaal in Spaarndam spelen, ongetwijfeld vanwege het standbeeld dat er in 1950 is neergezet. Het wordt ook vermeld in Volksverhalen uit Noord- en Zuid-Holland (1980) van Bert Sliggers. Daar is het achtjarige sluiswachterszoontje niet anoniem, maar heet hij 'Hansie Brinkers' en redt hij niet Haarlem, maar Spaarndam. Sliggers geeft aan dat dit verhaal teruggaat op Dodge en noemt het een 'zelfverzonnen sage'.
De meeste Amerikanen kennen deze zogenaamde Hollandse legende en Amerikaanse toeristen verlieten vroeger Nederland teleurgesteld omdat geen enkele Hollander de dijk aan kon wijzen waar de Held van Haarlem het land gered had. Om de Amerikaanse toeristen te plezieren heeft het Nederlandse Bureau voor Vreemdelingenverkeer in 1950 een standbeeld van de Held van Haarlem in Spaarndam geplaatst, dat eigenlijk Monument 'Peter' heette, maar tegenwoordig Hans Brinker genoemd wordt.
Sinds 1962 is er ook een standbeeld van de Held van Haarlem in Harlingen, zijn beeldje is ook een van de SprookjesBeelden aan zee van Tom Otterness in Scheveningen. Twee beelden staan er in Madurodam, een daarvan is een kleine replica van het beeld in Spaarndam (foto's vind je hier), de ander staat tegen een dijk en is vanaf de openbare weg te zien klik hier). In het Dutch village in Holland, Michigan, staan een beeld met de naam 'Pieter and the Dijk - the Boy Who Saved Holland' (hier een foto).
Bronnen en informatie
- Peter van der Krogt, 'De Held van Haarlem: Herkomst en verspreiding van het vinger-in-de-dijk-verhaal.' In: Jaarboek van het Nederlands Genootschap van Bibliofielen 2020 (Amsterdam 2021), blz. 113-153.
- Peter van der Krogt, 'De Held van Haarlem gevonden: De mystificatie van Gerrit Verkuyl en een Franse anecdote uit 1821'. Tijdschrift voor Waterstaatsgeschiedenis 29 (2020) 2, 80-85.
- Bart Schultz, 'Het verhaal van Hans Brinker. Was het wel zijn vinger? Was het wel een dijk? Tijdschrift voor Waterstaatsgeschiedenis 26 (2017) 1, 33-42.
- Theo Meder, Hans Brinker Or: what does this legend have to do with Dutch folk narrative? (internet archive).
Reacties
Reageer op dit beeld
Bronnen en verdere informatie
- Jan Bouman, Het merckwaerdigste meyn bekent [vijfde serie] (1974), blz. 78 (oorspronkelijk De Volkskrant 1963/65).
- C.J. Kuik, Helden op sokkels: Literaire standbeelden in Nederland (1980), nr. 24.
- Keunstwurk, Kunst in Openbare Ruimte Fryslân.
- AVRO, Ontdek je plekje, dl. 5 (1990), blz. 44.
Aanklikbare trefwoorden:
Locatie N.B. 53°10'34" - O.L. 5°24'44" (Satellietfoto: Google Maps)
Objectcode: FR10ac; Opgenomen: 25 juli 2008
/ gewijzigd: 26 juli 2010
Van elk standbeeld hebben wij uit diverse hoeken foto's gemaakt en bovendien detailfoto's van de diverse teksten.
Als je deze foto's wilt zien of een of meer foto's wilt gebruiken, neem dan contact met ons op via het
contactformulier met vermelding van de objectcode.
© Website en Foto's: René & Peter van der Krogt
Hier kan ook uw banner staan. Klik hier voor meer informatie.
